मुलांच्या शारीरिक व्यायामासाठी मूल्यवर्धन बनले माध्यम

मूल्यवर्धनमधील सहयोगी खेळांतून शिक्षक आणि मुलांमधील संबंध दृढ होत आहेत. मुलांच्या शारीरिक आणि मानसिक विकासाला उत्तेजन मिळत आहे.

एका शाळेचे मुख्याध्यापक मूल्यवर्धन अंतर्गत आयोजित सहयोगी खेळाच्या माध्यमातून मुलांना नियमित शारीरिक व्यायामाची संधी देत ​​आहेत. याचा परिणाम म्हणून, बहुतेक मुलांचा शारीरिक विकास होत आहे, तसेच एकतेचे महत्त्व सहयोगी खेळाच्या माध्यमातून समजले आहे.

चंद्रपूर जिल्हा परिषद उच्च प्राथमिक शाळा, वायगाव येथील मुख्याध्यापक राजू कुशमवार हे आहेत. ते म्हणतात, “मूल्यवर्धन सहयोगी खेळांमुळे प्रेरित होऊन आम्ही यु-ट्यूबवरील बरेच नवीन सहयोगी खेळ शोधले. आम्ही ते पीटी सत्रांमध्ये आयोजित करतो, कधीकधी अध्यापनामध्ये आयोजित करतो, जेणेकरून कंटाळलेली मुले रिफ्रेश केली जातात. अशाप्रकारे, अध्यापनाच्या मध्यभागी सहयोगी खेळासाठी ब्रेक दिले जातात, जे साधारणतः 5 ते 7 मिनिटे असतात. “

चंद्रपूरपासून ८५ कि.मी. अंतरावर असलेल्या वायगाव येथील या शाळेमध्ये मुख्याध्यापकांसह ५ शिक्षक आणि १०७ मुले प्राथमिक वरात आहेत. जुलै 2019 पासून येथे नियमित मूल्यवर्धन सत्रे घेतली जात आहेत. त्याच वेळी, बहुतेक धान आणि हरभरा उत्पादक शेतकरी व मजूर आहेत. वायगावमधील लोकसंख्या सुमारे एक हजार आहे.

 

वृत्तपत्राच्या माध्यमातून मूल्यवर्धन तासिकेचे आयोजन करताना शिक्षिका विद्या वालोकर

सहयोगी खेळाच्या माध्यमातून एकमेकांना मदत करताना मुले

हा अभ्यास ऑक्टोबर 2019 पासून सुरू आहे

राजू कुशमवार स्पष्टीकरण देतात, “ऑक्टोबर २०१९  पासून, आम्ही मूल्यवर्धन सहयोगी खेळांच्या माध्यमातून मुलांच्या शारीरिक शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रयत्न करत आहोत. आमचा प्रयत्न आहे की मुलांना दररोज एकदा तरी सहयोगात्मक खेळात सहभागी करून घ्यावे.” याचे एक कारण असे आहे की शिक्षक देखील यात सामील आहेत आणि त्यांना ही संपूर्ण प्रक्रिया आनंदाने करण्याची संधी मिळते. विद्यार्थी-शिक्षक नाते आणखी मजबूत होते.”

सहयोगी खेळाच्या माध्यमातून मुलांमध्ये एकाग्रता वाढत आहे, असा अनुभव राजू कुशमवार यांचा आहे. ते एकमेकांना सक्रिय पाठिंबा देत आहेत. तसेच, त्यांच्यात संघकार्यात काम करण्याची भावना वाढत आहे.

श्रमाच्या महत्त्वातून ही कल्पना पुढे आली

राजू कुशमवार यांचे म्हणणे आहे की अनेक मूल्यवर्धन उपक्रमांमध्ये श्रमाचे महत्त्व यावर जोर देण्यात आला आहे. या उपक्रमांचे आयोजन करीत असताना, मुले शारीरिकदृष्ट्या बळकट असतील तेव्हाच श्रमासंबंधित कामे करतील ही कल्पना त्यांना मिळाली. श्रमाचे महत्त्व केवळ वाचनाची गोष्ट नसून ती आपल्या जीवनात आणण्याची गरज आहे.  मूल्यवर्धनमधील सहयोगी खेळांच्या वेळी, त्यांना असे वाटले की अशा खेळांमध्ये श्रमाच्या महत्त्वाचा विषय जोडला गेला तर तो आपला हेतू पूर्ण करू शकतो.

सहयोगी खेळांच्या नियमित आयोजनाचे काही फायदे देखील आहेत. ते मूल्यवर्धनच्या मुख्य उद्देशाशी संबंधित आहेत. राजू कुशमवार स्पष्टीकरण देतात, “सहयोगी खेळात मुले नकारात्मक स्पर्धा टाळतात. एकमेकांना मदत करण्याची भावना त्यांच्यात असते. मैत्रीसारखी मूल्ये विकसित होतात.”

दररोज एक सहयोगी खेळ

दररोज येथे एकातरी सहयोगी खेळांचे आयोजन केले जाते. मूल्यवर्धन सत्रांव्यतिरिक्त परिपाठ किंवा शारीरिक शिक्षणाच्या सत्रांमध्ये आयोजित केले जातात. राजू कुशमवार स्पष्टीकरण देतात, “बर्‍याच वेळा सहयोगी खेळ एखाद्या विषयाच्या अभ्यासाच्या वेळीही खेळले जातात. सहयोगी खेळाला जास्तीत जास्त दहा मिनिटे लागतात, म्हणून ते सहजतेने आणि जास्त वेळ न घालवता खेळले जातात. बहुतेक सहयोगी खेळ मुलांना माहीत असतात आणि ते फक्त प्रयत्नांची पुनरावृत्ती करण्याचा सराव करतात. प्रत्येक वर्गातील मुलांची जास्त संख्या लक्षात घेऊन सहयोगी खेळ साधारणपणे मैदानावर आयोजित केले जातात.”

इतर बरेच फायदे आहेत

राजू कुशमवार हे सहयोगी खेळाच्या इतर अनेक फायद्यांचा देखील विचार करतात. उदाहरणार्थ, मुलांचा शारीरिक विकास जसजसा वाढत जाईल, तसतसे शाळा आणि घरातील सहयोगी कार्यात ते मदत करतील. सहयोगी खेळांमुळे त्यांची मानसिक पातळी देखील वाढेल.

राजू कुशमवार स्पष्टीकरण देतात, “गेल्या एक वर्षात मुलांच्या आरोग्यात सुधारणा झाली आहे. वाचनाबरोबरच त्यांची खेळातही आवड वाढत आहे. हरवलेली मुले सक्रिय होत आहेत. घरात किंवा वर्गात शांत होती ती मुले मैदानावर दिसतात. बरीच मुले वर्गात आधी झोपत असत. परंतु आता अभ्यासाबरोबर सहयोगी खेळातून त्यांचा उत्साह कायम आहे.

इतर शिक्षकही पुढे आले

मुख्याध्यापक राजू कुशमवार यांच्याकडून प्रेरणा घेऊन  शाळेतील अन्य शिक्षकही मुलांसह अशा उपक्रमांमध्ये भाग घेऊ लागले आहेत.

नरेंद्र वाकडे, हरीचंद्र ननावरे आणि विठ्ठल चंदनखेडे हे शिक्षक आहेत. त्याचा फायदा असा आहे की जर शिक्षक कोणत्याही कारणास्तव वर्गात अनुपस्थित असेल तर या शिक्षकांपैकी एक मुलांसाठी सहयोगी खेळ आयोजित करतात.

शेवटी, राजू कुशमवार यांना विचारल्यावर काही मोलाच्या कामांची नावे सांगितली. ते म्हणतात, “जोड्यांमध्ये उडी मारणे, गटांमध्ये कथा सांगणे, वरील हवेत, जीवांमध्ये आवाज, एकत्र उभे राहणे, संतुलित करण्याची कला, बाल्कनीच्या अंतर्गत आणि लपवा आणि शोध यासारखे खेळ, विशेषत: लहान मुलांसाठी शारीरिक आणि मानसिक व्यायाम ते पूर्ण करण्याच्या दृष्टीने महत्त्वाचे आहेत. “